Wstęp
Rak piersi to złośliwy nowotwór rozwijający się z komórek gruczołowych piersi, który może inwazyjnie rozrastać się w piersi i tworzyć przerzuty do odległych narządów, takich jak płuca, wątroba czy kości. Jest to najczęściej diagnozowany nowotwór złośliwy u kobiet, jednak warto zaznaczyć, że może również wystąpić u mężczyzn.
Chociaż dokładne przyczyny raka piersi nie są w pełni poznane, istnieją pewne czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania:
- Wiek: Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, zwłaszcza po 50. roku życia.
- Historia rodzinna: Jeśli w rodzinie występował rak piersi, ryzyko zachorowania wzrasta.
- Mutacje genetyczne: Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 znacznie zwiększają ryzyko raka piersi.
- Otyłość i brak aktywności fizycznej: Nadwaga i otyłość są związane ze zwiększonym ryzykiem.
- Wczesna miesiączka i późna menopauza: Wczesne rozpoczęcie miesiączkowania i późne menopauza mogą zwiększać ryzyko.
- Hormonalna terapia zastępcza: Długotrwałe stosowanie hormonalnej terapii zastępczej może zwiększać ryzyko.
- Brak karmienia piersią: Kobiety, które nigdy nie karmiły piersią, mogą mieć nieco większe ryzyko.
Ważne jest pamiętać, że posiadanie jednego lub kilku czynników ryzyka nie oznacza, że na pewno zachorujesz na raka piersi. Wiele kobiet z czynnikami ryzyka nigdy nie zachoruje.
Regularne badania profilaktyczne, takie jak mammografia i samobadanie piersi, są najlepszym sposobem na wczesne wykrycie raka piersi i zwiększenie szans na skuteczne leczenie.
Pacjentów onkologicznych można podzielić na dwie główne grupy:
- Pacjenci z możliwością wyleczenia: Są to osoby u których choroba została wykryta we wczesnym stadium lub w zaawansowaniu miejscowym (stopień I-III). Celem leczenia jest całkowite usunięcie nowotworu.
- Pacjenci leczeni paliatywnie: To pacjenci z przerzutami do odległych narządów (IV stopień), u których leczenie ma na celu przede wszystkim poprawę jakości życia poprzez złagodzenie objawów choroby i wydłużenie czasu przeżycia. Możliwość całkowitego wyleczenia w tych przypadkach jest ograniczona.
Diagnostyka i leczenie
Z racji tego, że jesteśmy chemikami, chcemy przybliżyć Wam nowoczesne metody leczenia z chemicznego punktu widzenia. Postaramy się je opisać w przystępny sposób. Jednak zanim rozpocznie się leczenie, potrzebna jest diagnoza.
Diagnostyka opiera się przede wszystkim na mammografii i USG piersi
Mammografia i USG piersi są podstawowymi badaniami obrazowymi w diagnostyce raka piersi.
Służą one do:
- Wczesnego wykrywania zmian w piersi: Często pozwalają na wykrycie zmian nowotworowych na długo przed pojawieniem się objawów klinicznych, takich jak ból czy wyczuwalna guzka.
- Oceny rozmiaru i charakteru zmian: Na podstawie tych badań lekarz może określić wielkość zmiany, jej położenie w piersi oraz ocenić, czy ma ona cechy nowotworowe.
- Prowadzenia dalszej diagnostyki: Jeśli wyniki mammografii lub USG są niejednoznaczne lub wskazują na obecność zmian podejrzanych, konieczne może być wykonanie biopsji gruboigłowej. Badanie to polega na pobraniu niewielkiej ilości tkanki z guzka w celu dokładnego badania histopatologicznego.
Dlaczego ocena dołów pachowych jest tak ważna?
- Rozprzestrzenianie się nowotworu: Rak piersi może się rozprzestrzeniać do węzłów chłonnych znajdujących się w dołach pachowych.
- Planowanie leczenia: Informacja o zaatakowaniu węzłów chłonnych jest kluczowa przy podejmowaniu decyzji o leczeniu.
Kiedy wykonuje się te badania?
- Regularne badania profilaktyczne: Kobiety powinny regularnie wykonywać mammografię i USG piersi zgodnie z zaleceniami lekarza.
- W przypadku wystąpienia objawów: Jeśli kobieta zauważy u siebie jakiekolwiek zmiany w piersi, takie jak guzek, pogrubienie skóry, wciągnięcie brodawki, powinna zgłosić się do lekarza.
Czy to wszystko?
Oprócz mammografii i USG, w niektórych przypadkach mogą być konieczne dodatkowe badania, takie jak:
- Rezonans magnetyczny (MRI): Szczególnie przydatny w przypadku gęstej tkanki piersi, kiedy mammografia jest mniej skuteczna.
- Tomografia komputerowa (CT): Służy do oceny przerzutów do innych narządów.
- Pet-CT: Połączenie tomografii komputerowej z pozytronową tomografią emisyjną, umożliwiające dokładną ocenę rozległości choroby.
Jednak podstawą podstaw jest również samodzielna profilaktyka i samobadanie piersi raz w miesiącu. O tym jak prawidłowo wykonać samobadanie zachęcamy do przeczytania tutaj: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-prawidlowo-wykonac-samobadanie-piersi
Leczenie raka piersi jest indywidualne - zależy od wielu czynników, takich jak stadium zaawansowania choroby, rodzaj nowotworu, wiek pacjentki oraz jej ogólny stan zdrowia. Zazwyczaj łączy się kilka metod leczenia, aby osiągnąć jak najlepsze rezultaty.
Podstawowe metody leczenia raka piersi:
- Chirurgia:
- Lumpektomia: Usunięcie guza wraz z niewielkim marginesem zdrowej tkanki.
- Mastektomia: Usunięcie całej piersi.
- Wycięcie węzłów chłonnych: Usuwanie węzłów chłonnych w celu sprawdzenia, czy rak się rozprzestrzenił.
- Radioterapia: Stosowanie promieniowania jonizującego w celu zniszczenia komórek rakowych. Często stosowana po operacji oszczędzającej pierś.
- Chemioterapia: Stosowanie leków przeciwnowotworowych, które docierają do całego organizmu i niszczą komórki rakowe.
- Hormonoterapia: Stosowana w przypadku nowotworów hormonozależnych. Leki blokują działanie hormonów, które pobudzają wzrost komórek rakowych.
- Terapia celowana: Leki działają na specyficzne cechy komórek nowotworowych, minimalizując uszkodzenia zdrowych tkanek.
- Immunoterapia: Stymuluje układ odpornościowy pacjenta do walki z komórkami nowotworowymi.
Chemioterapia to jedna z podstawowych metod leczenia systemowego raka piersi. Polega ona na podawaniu leków przeciwnowotworowych, zwanych cytostatykami, które mają za zadanie zniszczyć komórki nowotworowe. Niestety, leki te nie są w stanie odróżnić komórek rakowych od zdrowych i często uszkadzają również zdrowe tkanki, co prowadzi do wielu niepożądanych skutków ubocznych.
Kiedy stosuje się chemioterapię?
Chemioterapię stosuje się zarówno w leczeniu wczesnych stadiów raka piersi, przed lub po zabiegu chirurgicznym, jak i w zaawansowanych stadiach choroby, gdy rak rozprzestrzenił się na inne części organizmu.
Jak działa chemioterapia?
Leki chemioterapeutyczne są podawane do organizmu najczęściej dożylnie. Dostają się do krwioobiegu i rozprzestrzeniają po całym organizmie, docierając do wszystkich miejsc, w których mogą znajdować się komórki nowotworowe. Leki te działają na szybko dzielące się komórki, zarówno rakowe, jak i zdrowe. Niestety, komórki nowotworowe dzielą się znacznie szybciej niż zdrowe, dlatego są bardziej wrażliwe na działanie chemioterapii.
Działania niepożądane chemioterapii
Niestety, chemioterapia wiąże się z wystąpieniem wielu działań niepożądanych, które mogą obejmować:
- Wypadanie włosów
- Nudności i wymioty
- Zmniejszenie liczby krwinek
- Zmiany skórne
- Zmiany w smaku i apetycie
- Zmęczenie
- Inne: Mogą wystąpić również inne działania niepożądane, takie jak zaburzenia neurologiczne, problemy z sercem, uszkodzenie nerek.
Związki stosowane w chemioterapii
Mimo długiego wstępu, który uważamy, że był bardzo potrzebny, aby zobrazować z czym mamy do czynienia, przyszedł czas na to, na czym chemicy znają się najlepiej – na chemii. Większość z nas na pewno kojarzy z filmów pomarańczowe kroplówki. Tak naprawdę, w leczeniu raka piersi wyodrębnia się 3 chemie: czerwoną, żółtą i białą. Przyjrzyjmy się, co możemy w nich znaleźć.
Tak zwana „czerwona chemia” jest potocznym określeniem każdej chemioterapii, w skład której wchodzą leki z grupy antracyklin: doksorubicyna lub epirubicyna.
Skupię się tutaj na doksorubicynie. Doksorubicyna to silny lek przeciwnowotworowy, który działa poprzez kilka mechanizmów, uszkadzając komórki nowotworowe i hamując ich wzrost. Doksorubicyna wiąże się z DNA komórek nowotworowych, powodując uszkodzenia ich struktury. Płaska aromatyczna część chromoforowa cząsteczki wstawia się pomiędzy dwie pary zasad DNA, podczas gdy sześcioczłonowy cukier znajduje się w mniejszym rowku i wchodzi w interakcję z sąsiadującymi parami zasad bezpośrednio przylegającymi do miejsca wstawiania, co potwierdzają liczne struktury krystaliczne. To uniemożliwia komórkom prawidłowe podziały i prowadzi do ich śmierci.
Chemia żółta stosowana jest głównie jako leczenie uzupełniające w raku piersi. Składa się ona głównie z 3 leków: metotreksat, cyklofosfamid oraz 5-fluorouracyl. To właśnie metotreksat odpowiada za żółtą barwę roztworu. Metotreksat to silny lek przeciwnowotworowy, który działa poprzez zakłócanie procesów niezbędnych do wzrostu i namnażania się komórek nowotworowych. Jego główne mechanizmy działania to Blokowanie syntezy DNA. Metotreksat hamuje enzym reduktazę dihydrofolianową, który jest niezbędny do produkcji kwasu foliowego. Kwas foliowy z kolei jest niezbędny do syntezy DNA. Blokując ten enzym, metotreksat uniemożliwia komórkom nowotworowym tworzenie nowego DNA, co hamuje ich podziały i prowadzi do śmierci.
Biała chemia w swoim składzie ma głównie bleomycynę. Bleomycyna to lek przeciwnowotworowy, który działa na nieco innej zasadzie niż wiele innych chemioterapeutyków. Jego głównym mechanizmem działania jest bezpośrednie uszkadzanie DNA komórek nowotworowych. Bleomycyna wiąże się z DNA komórki nowotworowej i powoduje jego pękanie. To uniemożliwia komórce prawidłowe funkcjonowanie i prowadzi do jej śmierci. Spekuluje się również, że bleomycyna przyczynia się do tworzenia w komórkach nowotworowych bardzo reaktywnych cząsteczek, tzw. wolnych rodników. Te cząsteczki uszkadzają różne składniki komórki, przyspieszając jej obumieranie.
Metal szlachetny na ratunek!
Mowa tutaj o związkach kompleksowych PLATYNY. Konkretnie cisplatyna, karboplatyna i oksaliplatyna. Mimo, że jedynie cisplatyna jest stosowana doraźnie przy konkretnych rodzajach nowotworów piersi, to dwie następne są stosowane już do ciężkich przypadków jak nowotwory złośliwe narządów rodnych czy nawet mięsaki.
Mamy nadzieję, że chociaż trochę przybliżyliśmy wam problem jakim jest nowotwór piersi oraz dostępne metody jego leczenia. Pamiętajmy, że nie każdy guz jest od razu nowotworem, ale dopóki nie ma potwierdzenia z biopsji, każdy przypadek jest traktowany jako nowotwór złośliwy.
Badajcie się i pamiętajcie, że są superbohaterowie jak czerwona, biała, żółta chemia, hormonoterapia czy immunoterapia, a na najbardziej upartych czeka platyna.
ZDROWIA !!!
Skąd czerpaliśmy wiedzę? Z tych miejsc, na które warto zajrzeć:
https://www.zwrotnikraka.pl/
https://onkologia.org.pl/pl
https://www.amazonkifederacja.pl/
https://alivia.org.pl/
https://centrumkryzysowe.org.pl/
Tekst: Agnieszka Kicińska
Redakcja: Agnieszka Kicińska, Maciej Gdala, Kinga Adamiec
Grafiki: Agnieszka Kicińska, źródła internetowe